Στις μέρες μας, οι αγχώδεις άνθρωποι αναζητούν τις εξελικτικές ρίζες του άγχους στην απαρχή της ανθρώπινης εξέλιξης, για να μπορέσουν να βρουν νόημα, έλεγχο και ουσία στην εμφάνισή του. Οι αρχαίοι μας συγγενείς χρειάστηκαν το στρες για να επιβιώσουν σε ένα σκληρό και απρόβλεπτο περιβάλλον ως μηχανισμός προστασίας. Τώρα όμως, μετά από τόσα εκατομμύρια χρόνια, το άγχος έχει γίνει ο αποδιοπομπαίος τράγος όλων των άβολων αισθήσεων, της νευρικότητας και της ανησυχίας. Μοιάζει να είναι κρίμα που μετά από τόσο ταξίδι στους αιώνες και διαδοχή ανάμεσα στους ανθρώπους, το άγχος, συνεχίζει κάτω από παρόμοιες ή και ανόμοιες συνθήκες να επιδρά στον καθένα μας φέρνοντας την αίσθηση της καταστροφής και όχι της προστασίας.
Σε μεγάλο βαθμό, η έρευνα στην ψυχολογία έως σήμερα έχει συνδέσει την αγχώδη διαταραχή, δηλαδή τους ανθρώπους που λειτουργούν συστηματικά υπό την επήρεια του άγχους αλλοιώνοντας τις επιλογές τους και τις σχέσεις τους, με κάποιο είδος ψυχολογικής ή συναισθηματικής κακοποίησης του ατόμου κατά την παιδική του ηλικία. Η ψυχολογική κακοποίηση δημιουργεί μία βαθιά ουλή στην ψυχική υγεία του θύματος. Όσα μας αγχώνουν νωρίς στη ζωή μας επιδρούν στο κεντρικό νευρικό σύστημα του οργανισμού που δεν έχει ωριμάσει και εξοπλιστεί με όλα τα απαραίτητα εργαλεία για να μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του όπως στην ενήλικη ζωή.
Ωστόσο, δεν οδηγούνται αναγκαστικά σε αυξημένο άγχος στη ζωή τους όλοι όσοι έχουν υποστεί ψυχολογική κακοποίηση καθώς η σχέση ανάμεσα στους δύο αυτούς παράγοντες δεν είναι άμεση. Αυτό που καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την παραπάνω σχέση μοιάζει να είναι οι μεταβολές στον ευαίσθητο και αναπτυσσόμενο εγκέφαλο του ατόμου τη στιγμή ή την περίοδο που έζησε το τραυματικό γεγονός προκαλώντας υπερευαισθησία στο νευροενδοκρινικό σύστημα απόκρισης προς το στρες. Κάθε επιπρόσθετο στρες από συναισθηματική ή ψυχολογική κακοποίηση στα επόμενα χρόνια της ζωής του ατόμου αυξάνει σημαντικά την πιθανότητα έκφρασης κάποιας ψυχολογικής δυσκολίας που περιλαμβάνει αυξημένο άγχος και συμπτώματα κατάθλιψης.
Η ναρκισσιστική κακοποίηση αποτελεί έναν από τους πιο επιβλαβείς τύπους ψυχολογικής κακοποίησης. Προκαλεί στον δέκτη της αδυναμία να σκεφτεί καθαρά ή λογικά λόγω του αυξημένου στρες και μπορεί να οδηγήσει σε επινεφριδιακή εξάντληση. Είναι πιθανό να ακολουθήσουν ποικίλα συμπτώματα που μπορεί να οργανωθούν σε δυσάρεστα σύνδρομα όπως η αγχώδης διαταραχή, η κλινική κατάθλιψη ή και τα δύο. Αυτές οι καταστάσεις αυξάνουν την ευαισθησία του ατόμου απέναντι σε όποιον του ασκεί ναρκισσιστική κακοποίηση ενώ παράλληλα μειώνουν την ικανότητα του ατόμου να αποδράσει από όλο αυτό που βιώνει. Αυτό εξηγεί το συχνό ερώτημα γιατί ο δέκτης της ψυχολογικής κακοποίησης παραμένει εγκλωβισμένος στο αρνητικό βίωμα με τον νάρκισσο για μεγάλο χρονικό διάστημα ή και για το υπόλοιπο της ζωής του χωρίς να είναι σε θέση να συνειδητοποιήσει ότι καθημερινά τροφοδοτείται με σταδιακή αποδυνάμωση.
Οι νάρκισσοι έλκονται από άτομα που έχουν αυξημένη ενσυναίσθηση, εμπιστεύονται, δείχνουν συμπόνια και κατανόηση και αναζητούν τα καλά στοιχεία στους νάρκισσους. Έτσι ξεκινούν να σχετίζονται με ανθρώπους που μπορούν να χειριστούν χρησιμοποιώντας όποιο μέσο χρειάζονται για να κάνουν τον δέκτη τους να νιώθει μικρότερος και εξαρτημένος. Οι νάρκισσοι προσπαθούν να μειώσουν την αυτοεκτίμηση των ανθρώπων που σχετίζονται μαζί τους και συχνά οι δέκτες τους αρχίζουν να νιώθουν ότι τρελαίνονται και πώς μάλλον οι ίδιοι είναι ελαττωματικοί. Επιπλέον, σε κάθε προσπάθεια να μιλήσουν γι’ αυτό που νιώθουν, οι νάρκισσοι με επιδεξιότητα πείθουν τους δέκτες ότι αυτό που νιώθουν είναι στη φαντασία τους και ότι το πρόβλημα είναι η δική τους ψυχολογική αστάθεια και παραλογισμοί. Οι άνθρωποι που σχετίζονται με κάποιο νάρκισσο συνεχώς ανησυχούν και φοβούνται για το ότι κάνουν κάτι λάθος με αποτέλεσμα να αποφεύγουν ανθρώπους, να νιώθουν αδύναμοι να λειτουργήσουν κανονικά και γενικά δεν νιώθουν επαρκείς.
Η ψυχολογική κακοποίηση μπορεί να αφήσει δραματικά σημάδια στην ψυχική υγεία κάθε ανθρώπου κάνοντας τους αδύναμους στο να την αναγνωρίζουν στον εαυτό τους ή και να κατηγορούν τον εαυτό τους για τα μαύρα σύννεφα στη ζωή τους. Η κατακερματισμένη αυτοπεποίθηση, το κοινωνικό άγχος, τα ψυχοσωματικά συμπτώματα, η αποπροσωποποίηση και τα συμπτώματα κατάθλιψης οδηγούν σε μειωμένη ψυχική υγεία καλλιεργώντας το έδαφος για την εγκαθίδρυση ψυχολογικών διαταραχών. Η αναζήτηση βοήθειας από ειδικό είναι αναγκαίο βήμα. Ακόμη και οι άνθρωποι που μπορούν να αναγνωρίσουν τη ναρκισσιστική κακοποίηση και να φύγουν από τέτοιες σχέσεις προτού οι επιπτώσεις στον εαυτό τους εδραιωθούν, ενδέχεται να εγκλωβιστούν σε έναν φαύλο κύκλο από τον οποίο είναι δύσκολο να απελευθερωθούν. Δεν είναι ότι δεν θέλουν αλλά η ψυχολογική βλάβη που υπέστησαν τους καθιστά αδύναμους να αποφύγουν τα μηνύματα που εισέπραξαν από την περίοδο της κακοποίησης.
Όποιος βιώνει ψυχολογική κακοποίηση θα πρέπει να ακούσει ότι δεν έχει κάνει κάποιο λάθος αλλά ότι έκανε το καλύτερο για να βρει τα θετικά στοιχεία μέσα σε κάποιον που δεν έχει μάθει να ελέγχει το δικό του σκιερό εαυτό. Οι νάρκισσοι ωστόσο ζουν σε μία διαστρεβλωμένη πραγματικότητα της οποίας αγωνιούν να έχουν μεγάλο έλεγχο. Η αλήθεια είναι ότι οι περισσότεροι νάρκισσοι προτιμούν τις σκιές τους και θέλουν και άλλους ανθρώπους να ζουν υπό αυτές.
Πετράκη Ελίνα, MSc
Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια για παιδιά, ενήλικες και οικογένειες
Κίσαμος, elinapetra@yahoo.gr
