(όπως μπελάς, ανυπόφορη, ανυπόμονος, φασαρίας, τεμπέλα, κλπ.)
Ελίνα Πετράκη, MSc Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια παιδιών και ενηλίκων
Για τα περισσότερα παιδιά οι μέρες πριν την επιστροφή στο σχολείο είναι περίοδος ανυπομονησίας, αγωνίας και χαράς.
Εκτός… αν το παιδί φοιτά για πρώτη φορά ή εκτός … αν δεν ενισχύθηκε αρκετά κατά τη διάρκεια της προηγούμενης φοίτησης του ή εκτός … αν αντιμετωπίζει το ίδιο ή η οικογένειά του θέματα υγείας/πένθος/απώλεια ή εκτός … αν ξεκινάει τη χρονιά με βαριές ταμπέλες που δεν το κολακεύουν.
Η απόκτηση του καθημερινού ρυθμού και η τήρηση του προγράμματος δεν είναι εύκολή υπόθεση όχι μόνο για τα παιδιά αλλά ούτε για τους γονείς. Για όλους χρειάζεται η περίοδος προσαρμογής όμως για άλλους γίνεται γρήγορα και αβίαστα ενώ για άλλους χρειάζεται περισσότερος χρόνος και προσπάθεια για να προσαρμοστούν στις αλλαγές και στις απαιτήσεις.
Η προετοιμασία του παιδιού και της οικογένειας θα μειώσει πιθανό άγχος και αναστάτωση που μπορεί να προκύψει. Εστιάζοντας στη μεταξύ σας σύνδεση και την έκφραση μέσω της ενσυναίσθησης κάθε παιδί θα καταλάβει ότι ανήκετε στην ίδια ομάδα.
Ιδιαίτερα για τα ντροπαλά παιδιά ή τα παιδιά που έχουν προηγούμενες επιβαρυντικές εμπειρίες η προετοιμασία μέσα από το παιχνίδι ρόλων μπορεί να τους δώσει τα λόγια, την ενέργεια, την ετοιμότητα να ανταπεξέλθουν σε απαιτητικές συνθήκες που τα δυσκολεύουν ακόμα και σε επίπεδο φαντασίας. Το παιχνίδι ρόλων είναι μία ασφαλής συνθήκη ώστε να μπορέσει το παιδί να διερευνήσει τι πραγματικά νιώθει και να κατευνάσει το φόβο και το άγχος του όταν θα χρειαστεί να το πλησιάσουν ή να πλησιάσει άλλους. Μπορείτε να αντιστρέψετε τους ρόλους και το παιδί να γίνει ο δάσκαλος ή ο φίλος για τους οποίους φέρει πεποιθήσεις ότι δε θα το συμπαθήσουν ή θα του μιλήσουν απότομα. Με τον τρόπο αυτό μπορεί να προκύψουν ερωτήσεις που ΠΡΟΣΟΧΗ(!) μην απαντήσετε!
Ή τουλάχιστον προτού απαντήσετε διερευνήστε το συναίσθημα που έχει χωθεί μέσα στην ερώτηση και κρύβεται περιμένοντας με αγωνία κάποιος να το αναγνωρίσει και να το βοηθήσει να εκφραστεί.
Σχεδιάστε μαζί με το παιδί τον χρόνο πριν και μετά το σχολείο. Η καλή προετοιμασία και η καλή διάθεση κρύβονται ακριβώς εκεί: με ποιο συναίσθημα το παιδί φεύγει για το σχολείο νιώθοντας «γεμάτο» από σπίτι και οικογένεια και με ποιο συναίσθημα αναμένει να συνδεθεί ξανά με την οικογένειά του. Αν το παιδί φεύγει από το σπίτι με πίεση, άγχος και… νύστα τότε χρειάζεται να σχεδιάσετε ξανά με προσοχή τις ώρες που προηγούνται την αναχώρησή του για το σχολείο. Αν παραλαμβάνετε το παιδί με ευερεθιστότητα για το ότι δεν έχετε χρόνο να ακούσετε κάτι σημαντικό για εκείνο που συνέβη στο σχολείο ή με επαναλαμβανόμενη διάθεση για καυγά για το φαγητό που δεν έχετε ετοιμάσει όπως ΠΑΛΙ το ονειρευόταν χρειάζεται να σχεδιάσετε τις ώρες μετά το σχολείο μαζί του.
Όταν η αρχή της σχολικής χρονιάς ξεκινάει με φήμη του παιδιού για το ότι προκαλεί αναστάτωση στην τάξη ή στο σχολείο είναι πολύ δύσκολο να ξεφορτωθεί αυτή την ταμπέλα. Και αυτό γιατί το ίδιο το παιδί γίνεται η ταμπέλα και τότε οι συμμαθητές του σχετίζονται με την ταμπέλα αυτή και όχι με το παιδί, τις ανάγκες και τις επιθυμίες του.
Το πιο δύσκολο είναι ότι ακόμα και αν γίνει σκληρή προσπάθεια από το παιδί να ξεφορτωθεί την ταμπέλα, η ταμπέλα ξαναμπαίνει μπροστά του με κάθε νέο παραπάτημα – μικρό ή μεγάλο. Η εμπιστοσύνη είναι δύσκολο να χτιστεί και δύσκολο να διατηρηθεί όταν οι γύρω του σκέφτονται και πράττουν προς εκείνο σύμφωνα με τα όσα ορίζει η ταμπέλα και με κάθε παραπάτημα αρχίζουν να πιστεύουν ότι το παιδί δεν δημιουργεί μόνο αναστάτωση αλλά γίνεται και χειριστικό γιατί άλλες φορές φέρεται καλά και άλλες φορές όχι.
Οι ταμπέλες είναι άδικες, υποκειμενικές και κολλώδεις και μπορούν να συζητούνται πολλά χρόνια μετά την τοποθέτησή τους στο παιδί.
Όπως αναφέρει ο Dr. Mate δύο είναι οι σημαντικές ανάγκες μας από τη γέννησή μας. Κάθε παιδί γεννιέται με την ανάγκη προσκόλλησης για να μπορεί να επιβιώσει συναισθηματικά έως ότου μπορεί να γίνει ανεξάρτητο, αρκετά χρόνια αργότερα. Και κάθε παιδί γεννιέται με την ανάγκη της αυθεντικότητας, δηλαδή να μπορεί να εκφράζει και να ικανοποιεί τα μηνύματα που βιώνει σε σωματικό και συναισθηματικό επίπεδο από τον εαυτό του.
Όχι μόνο στο πλαίσιο του σχολείου και της οικογένειας αλλά και σε όλα τα πλαίσια της ζωής ενός παιδιού εκείνο καλείται να περπατήσει και να ζυγίσει τις δύο αυτές ανάγκες του που συχνά καταπιέζουν η μία την άλλη: αν εκφράσω τα αυθεντικά μου συναισθήματα π.χ. της δυσαρέσκειας θα ενεργοποιηθεί ο φόβος απόρριψης και μη προσκόλλησης.
Η προετοιμασία και η ενδυνάμωση αποτελούν τους βασικούς πυλώνες για να βιωθεί η ομαλή όσο το δυνατόν μετάβαση στις αλλαγές που φέρνει η έναρξη της σχολικής περιόδου. Είναι μέρος του σχολικού έργου το να αναμένεται και να γίνεται σχεδιασμός των συμπεριφορικών θεμάτων που θα προκύψουν μέσα ή έξω από μία σχολική ομάδα.
Οι γονείς παιδιών με ταμπέλες χρειάζεται να ξεπεράσουν τις άμυνες τους για να μπορούν να δουν καθαρά τη συμπεριφορά του παιδιού τους με ανοιχτό μυαλό και πολλή διάθεση για συνεργασία από την πρώτη μέρα της σχολικής χρονιάς.
Μία σημαντική δουλειά του γονιού είναι να μπορεί να διαχωρίσει την ταμπέλα από τον τρόπο λειτουργίας του παιδιού του στο σχολείο. Με ποιον τρόπο το παιδί προκαλεί αναστάτωση; Τι μπορεί να σημαίνει αυτό για τις ανάγκες του παιδιού; Δεν περιμένει τη σειρά του; Χάνει εύκολα τη συγκέντρωσή του και μιλάει με τους άλλους γύρω του; Δε δείχνει σεβασμό, απειλεί ή εκφοβίζει άλλα παιδιά;
Οι γονείς πολλών παιδιών με συμπεριφορικά προβλήματα θέλουν πολύ να υπερασπιστούν το παιδί τους γιατί δε γνωρίζουν πως η συμπεριφορά του παιδιού μπορεί να αλλάξει. Ακόμα και αν ακούγεται δύσκολο, οι γονείς μπορούν να δουλέψουν μαζί με τον εκπαιδευτικό προκειμένου να μπορέσει το παιδί να βιώνει χαρά και συνεργασία στην τάξη.
Είναι σημαντική η παρέμβαση σε επίπεδο τάξης στην αρχή της σχολική χρονιάς για τη δυναμική των σχέσεων μεταξύ των μαθητών, τους τρόπους έκφρασης συναισθημάτων έγκαιρα και αποτελεσματικά, τους τρόπους διαχείρισης των δυσκολιών που θα προκύπτουν και κυρίως να μάθουν να ακούνε πίσω από τις λέξεις αυτό που ο συμμαθητής τους μπορεί να προσπαθεί με αναποτελεσματικό τρόπο να τους μεταφέρει. Ο κόσμος για πολλά παιδιά είναι φορτωμένος με ερεθίσματα που τα μπερδεύει, τα υπερφορτώνει και δε βγάζουν πάντα νόημα όπως για παράδειγμα γιατί πρέπει να ακολουθήσουν κάποιους κανόνες που δεν θέλουν ή που δεν κατανοούν τη χρησιμότητα τους. Οι κοινωνικοί κανόνες και η επικοινωνία δεν είναι το ίδιο εύκολη, ξεκάθαρη και λογική για όλα τα παιδιά καθώς κάποιες φορές μπορεί να είναι αντικρουόμενα με άλλους κανόνες.
Οι δεξιότητες επικοινωνίας χτίζονται και εμπλουτίζονται σε όλη τη διάρκεια της ζωής καθώς φέρουν δυνατότητες και χαρακτηριστικά του αναπτυξιακού σταδίου που βρίσκεται κάθε παιδί.
Οι αισθητηριακές ευαισθησίες είναι πολύ συχνές και μπορεί να θέσουν το παιδί στη θέση του θύματος ή του θύτη λόγω αυτών. Για παράδειγμα, ένα παιδί μπορεί να θυμώνει και να μπλέκει σε καυγάδες ή να εκφοβίζει γιατί φοβάται ότι θα τον κοροϊδέψουν πρώτα οι άλλοι.
Οι ανεπιθύμητες συμπεριφορές προκαλούνται από ανεπιθύμητα συναισθήματα ή σωματικές αισθήσεις και από ελλιπείς κοινωνικές δεξιότητες ή δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων.
Άλλα παιδιά που δεν είναι σε θέση να εξηγήσουν την συνεχή ανάγκη τους να είναι σε κίνηση ή να μιλάνε γιατί δεν μπορούν να αυτορυθμιστούν μπορεί να θεωρηθούν δύσκολα ή ασεβή και να αδράξουν την ευκαιρία να παραβλέπουν τους κανόνες της τάξης όταν αυτό θα φέρει αναστάτωση και γέλιο ή όταν ο εκπαιδευτικός δυσκολεύεται να οριοθετηθεί στην τάξη.
Η δυσκολία στην επικοινωνία των παιδιών γίνεται λόγος για να θεωρηθούν ότι εκείνα φέρουν την ευθύνη όταν είναι σημαντικό ο ενήλικας να αναγνωρίσει αυτή την αδυναμία και να βοηθήσει το παιδί πλησιάζοντας στις αναπτυξιακές του δυνατότητες ή γνώσεις για να χτίσει μαζί του τις δεξιότητες που χρειάζεται ακόμα για να μπορεί να χωρέσει σε μία τάξη χωρίς να το βαραίνει μία ταμπέλα, αυτή του διαφορετικού. Σα να έχουμε συνηθίσει να κατανοούμε το αναμενόμενο και εύκολο και να απορρίπτουμε το διαφορετικό και δύσκολο. Τότε κάθε παιδί μπορεί να γίνει ανυπόμονο και να αναστατώνεται από την παρουσία των συμμαθητών του.
Κάθε παιδί παλεύει να κατανοήσει τον κόσμο γιατί θέλει και χρειάζεται μία θέση σε αυτόν με πλούσιες σχέσεις που θα του δίνουν χαρά και απόλαυση. Το μαγικό κλειδί της αόρατης πύλης στη βάση κάθε επικοινωνίας είναι η ερώτηση «Πώς μπορώ να σε βοηθήσω;»
Κάντε συχνά αυτή την ερώτηση σε μικρούς και μεγάλους γύρω σας όταν βιώνουν δυσάρεστα, δύσκολα ή δύσπεπτα συναισθήματα για να μετασχηματίσετε την ενέργεια των πράξεων και των συναισθημάτων τους.
